Wat hebben de volgende gedragingen gemeen?

• Zelf stappen zetten om klimaatvriendelijker te gaan leven.
• Anderen proberen mee te krijgen, aan te zetten tot gedragsverandering of actief proberen het systeem te veranderen.
• De klimaatcrisis reframen als kans en het ‘negatieve’ wegduwen.
• Zeggen ‘het is toch al om zeep’, cynisch worden of klimaatnieuws vermijden.
• Ontkennen van klimaatverandering.
• Anderen vragen om steun als je het moeilijk hebt.

Wel, dit zijn allemaal copingstijlen: manieren om om te gaan met eco-emoties. (Bron: Agoston et al, 2022) Wellicht herken je ze wel? Bij jezelf of bij anderen? Vermoedelijk heb je er meerdere, wie weet zelfs allemaal.

Wat zijn eco-emoties?

e·co·e·mo·tie (de; m; meervoud: eco-emoties)
Eco-emoties zijn emoties die direct of indirect ontstaan als reactie op milieuproblemen, ecologische veranderingen en de klimaatcrisis.

Het begrip omvat een breed spectrum aan emotionele reacties, van verdriet en schuldgevoelens tot (actieve) hoop en strijdvaardigheid. Eco-emoties kunnen snel veranderen en zijn meestal een gezonde reactie op deze tijd.

Concreet zie je hier het emotiewiel. In het midden zie je de vier basisemoties. Al deze emoties kunnen opkomen in relatie tot klimaat.

Op dit moment is de overgrote meerderheid van de mensen bezorgd over klimaat. Vrijwel iedereen ervaart eco-emoties. Toch zien we dat niet altijd vertaald in actie. Als mensen zich daar niet mee bezig willen houden of zelfs ontkennen dat er een probleem is of dat zij daar iets aan kunnen doen, hoeft dat niet te betekenen dat ze geen eco-emoties hebben. Integendeel, het kan juist ontstaan als reactie op zwaardere gevoelens.
Hoe je er best mee omgaat, is verschillend per situatie. Het helpt om daar flexibel in te kunnen zijn. We begonnen dit stuk met een aantal copingstijlen. Al deze reacties zijn soms handig (en nodig) en soms onhandig (en ongewenst).
Vaak is het helemaal niet zo duidelijk waar de ene emotie begint en de andere ophoudt. Dat kan heel verwarrend voelen. Het ene moment voel je woede, of toch verdriet, of toch angst en pijn. Het andere moment gelatenheid, of verwondering of dankbaarheid.
We hebben het hier verder vooral over de zwaardere emoties, omdat die ons in de weg kunnen zitten.

Waarom hebben wij eco-emoties? Omdat ze ons helpen.

ANGST

De klimaatcrisis brengt allerhande gevaren met zich mee: overstromingen, langdurige droogtes, veranderende seizoenen, met onder andere als effect afname van biodiversiteit, voedselonzekerheid, maatschappelijke onrust…
Angst maakt ons bewust van deze gevaren en zet ons aan om onszelf (en anderen) in veiligheid te brengen.

“Ik kan niet meer zo goed nadenken over de toekomst. Eerder zag ik mezelf rustig op een bankje in de tuin zitten, genieten van de vogels en mijn pensioen. Ik merk dat ik daar nu liever niet meer aan denk, ik heb er schrik voor. Ik ben soms bang dat we al te laat zijn.”

VERDRIET

Relaties die veranderen omdat je je zorgen maakt om klimaat, onrecht zien in de wereld, een stukje zorgeloosheid die wegvalt, een deel van je identiteit die verandert, klimaatonvriendelijke dingen waar je niet meer van kan genieten, …
Rouwen om wat we verloren zijn of (gaan) verliezen helpt ons om ons toekomstbeeld te herzien, vermindert fysieke spanning en zorgt dat we op zoek gaan naar steun.

“Mijn familie en vrienden verstaan niet dat ik zo bezig ben met klimaat. Ze zien me als extreem. Soms voelen de mensen die het dichtst bij me staan heel ver weg. Dat doet pijn en maakt me verdrietig.”

KWAADHEID

Klimaatvriendelijk leven kan een behoorlijk appel op ons doen: het is zwaar tegen de stroom in te zwemmen, je kunt boos worden van mensen op machtige posities die bepaalde beslissingen (niet) nemen, op het systeem dat vooral vervuiling promoot of van anderen die boos worden op jou vanwege je klimaatvriendelijke keuzes.

In kwaadheid zit veel zorg, de energie die erin verscholen zit willen we niet kwijt. Kwaadheid helpt ons grenzen bewaken, onrecht aan te kaarten en geeft ons een gevoel van urgentie.

“Ik word kwaad van hoe lastig het soms is om materiaal te herstellen (laptop, gsm, huishoudapparaten, cv ketels,…). Ik word kwaad als ik zie hoe snel misinformatie kan circuleren en gedeeld wordt en hoeveel moeite het kost om correcte info te verkrijgen en dan nog eens te brengen waar die moet zijn – het lijkt wel vechten tegen de bierkaaien. 

Ik word ook kwaad van hoe vaak ik als naïef of lastig wordt weggezet (of hoe vaak mijn hoofd mij dat wijsmaakt)”

SCHULD EN SCHAAMTE

Het is pijnlijk om in te zien dat wijzelf, doordat wij leven in de samenleving zoals die nu is, door de keuzes die we zelf maken en die voor ons gemaakt worden, op veel manieren niet klimaatvriendelijk bezig zijn. Daardoor voelen we ons soms schuldig (dit gaat over wat we DOEN) of voelen we schaamte (dit gaat over wie we ZIJN).
Schuld kan ons helpen om ander gedrag te vertonen, in lijn met wat we weten, willen en kunnen.
Schaamte kan ons helpen om besluiten te nemen naar onze waarden.
“Mijn grootste klimaatspagaat is vliegen. Ik vind de wereld zo mooi en wil ze graag aan mijn kinderen laten zien. Tegelijkertijd voelt het heel verkeerd om daarvoor de vlieger te pakken. Dat wringt wel.”

Eco-emoties zijn dus heel gezond. Tegelijkertijd kan het ons ook echt in de weg zitten en ons mentaal welzijn onder druk zetten. Je hebt misschien al eens gehoord van een klimaatdepressie, of zelf ervaren dat je keer op keer getriggerd werd door bv. alarmerende nieuwsberichten.
Als de reactie die past bij de emotie, niet haalbaar of effectief lijkt, kan dit leiden tot gevoelens van machteloosheid.

OMGAAN MET ECO-EMOTIES

We zijn allemaal verschillend. We verschillen in hoe we zijn opgegroeid en in welk tijdperk. We verschillen in wat we dagdagelijks doen. We verschillen in waar we energie van krijgen en waar we stress door ervaren. Hier enkele adviezen over wat in het algemeen helpt bij eco-emoties, probeer vooral wat bij jou past!

• Actie ondernemen. Het helpt om te ervaren dat je het verschil kunt maken. Het hangt af van je situatie waar je precies invloed hebt. Vaak zijn zogenoemde voetafdrukacties daarin het makkelijkst: je hebt (vaak) zelf invloed op welk eten je eet, welke spullen je wel of niet koopt en wat je doet tijdens verlof.
  Daarnaast kun je ook groter kijken; hoe kun je anderen meenemen of zelfs het systeem veranderen? (dit noemen we de ecologische handafdruk) Waar kun je invloed uitoefenen? Hoe kun je in een positie terechtkomen waar je iets kunt veranderen? 
• Niet altijd actie ondernemen. (Dit hoeft niet tegenstrijdig te zijn aan het vorige punt)
  Niet alle nieuwsartikelen over klimaat of elk nieuw IPCC-rapport hoeven lezen, niet naar elke klimaatlezing gaan. 
• We doen niet alleen zaken, het overkomt ons ook. Voor ons mentaal welzijn kan het helpen om bewust dankbaar te zijn. Dit kan samengaan met religie of spiritualiteit, maar kan bijvoorbeeld ook met een dankbaarheidsdagboek. 
• Maak ruimte voor je eco-emoties. Zoek manieren om ze veilig te kunnen delen of eruit te laten. Dit kan door te boksen, te mediteren, te dansen, kunst te maken of door contact te maken met mensen die je begrijpen en erover te praten. Dit kan eventueel ook bij een klimaatpsycholoog.
  Een naam die we graag noemen, is die van Joanna Macy, grondlegster van Actieve Hoop en Het werk dat weer verbindt. (the work that reconnects)
• Zoek een groep om het samen te dragen. Er zijn veel organisaties waar je gelijkgestemden kunt ontmoeten. Misschien is er lokaal een voedselbosgroep waar je je goesting kwijt kunt, misschien ga je opnieuw studeren en vind je bij je medestudenten gelijkgezinden of sluit je je aan bij een actiegroep.
  En ja, dit is ook de specialiteit van KlimaatContact. Heel welkom om je bij ons aan te sluiten!
• [vul zelf in]

 Welke eco-emoties heb jij al ervaren? En hoe ga jij er mee om?

MEER WETEN?

• Identifying Types of Eco-Anxiety, Eco-Guilt, Eco-Grief, and Eco-Coping in a Climate-Sensitive Population: A Qualitative Study
• Handboek klimaatpsychologie
• https://www.klimaatpsychologie.com/klimaatemoties/
• Panu Pihkala
• Volg een workshopreeks Vergroot je handafdruk! of een driedaagse training tot klimaatcoach